Bedrijfsoverdracht, kwestie van loslaten?

Bedrijfsoverdracht, kwestie van loslaten?

Tekst: Dik Veefkind, AgroCoach | d.veefkind@agrocoach.nl | www.agrocoach.nl

Publicatie: Melkveebedrijf.nl juni 2018

 

Na afloop van een thema-avond over communicatie op agrarische bedrijven komt hij naar me toe. Laten we zeggen dat hij Bart heet. Bedachtzaam vertelt Bart wie hij is en dat hij graag boer wil blijven en zelf zijn beslissingen wil kunnen nemen. Maar vader van 73 houdt alles tegen. Bart is inmiddels 42 en loopt volledig vast. Wat moet hij nu?

In de agrarische sector vindt verreweg het grootste deel van de bedrijfsoverdrachten plaats binnen de familie. Bedrijfsoverdracht is gelukkig in een groot aantal gevallen geen probleem: zowel in de relatie tussen overdrager en opvolger, de overige familieleden en financieel gaat het dan goed.

Toch kom ik in mijn werk als agrarisch coach en mediator steeds vaker situaties tegen waarbij de bedrijfsoverdracht tussen ouders en kind moeizaam, slecht of zelfs helemaal niet gaat. Vaak spelen verschillende oorzaken een rol in het stagnerende overnameproces. We gaan er een paar uitlichten:

Loslaten

Bedrijfsoverdracht heeft veel te maken met loslaten. De overdragende partij laat de dagelijkse leiding en verantwoordelijkheid los, en vertrouwd het bedrijf toe aan de overnemende partij. Dat kan soms heel lastig zijn. Als je je hele leven gegeven hebt voor het bedrijf. Het is door jou als ouder opgebouwd en wellicht uitgebreid en je hebt lastige tijden het hoofd geboden. Het vooruitzicht naar afbouwen en een andere invulling van het leven kan veel ouders zwaar vallen. Wat moet ik gaan doen met mijn tijd? Hoe vind ik een zinvolle invulling van mijn leven? Het loslaten van je bedrijf kan ook moeilijk zijn als je het gevoel hebt je status of trots te verliezen als ondernemer.

Kopieergedrag

Een apart fenomeen is als ouders de bedrijfsoverdracht benaderen of hun kinderen behandelen zoals zij zelf door hun eigen ouders benaderd of behandeld zijn. Als u zelf een lastige bedrijfsovername hebt meegemaakt is de kans aanwezig dat hetzelfde gebeurt als u het bedrijf overdraagt aan de volgende generatie. Dergelijk kopieergedrag zal niet leiden tot een vlotte en vreedzame overname en goede verstandhoudingen. In bewustwording van dit gedrag en het kiezen voor een andere weg ligt de oplossing.

Vertrouwen

Het komt ook regelmatig voor dat ouders het moeilijk vinden om zoon of dochter te vertrouwen. Dat kan verschillende oorzaken hebben. Als uw opvolger bijvoorbeeld het werk op een andere manier doet dan uzelf gewend bent. Of als uw opvolger een andere visie heeft op het bedrijf en de bedrijfsvoering. Verschillen van inzicht en werkwijze kunnen makkelijk tot conflicten leiden.

Karakter

Er kunnen meningsverschillen ontstaan als bijvoorbeeld vader en zoon botsen qua karakter. Je karakter zegt iets over hoe je als mens in elkaar zit, en hoe je reageert op situaties. Het vergt veel wijsheid en geduld als de verschillende karaktereigenschappen een samenwerking bemoeilijken.

Familie

De familie (broers, zussen, schoonfamilie) kunnen ook een belangrijke rol spelen tijdens het overnameproces. Als er geen gunning is bijvoorbeeld. Bedrijfsoverdracht vraagt van de overige familieleden een coulante houding: je krijgt wellicht minder geld als broer of zus het bedrijf overneemt. Jaloezie en teleurstelling is ook een punt. Als het bedrijf te klein is om twee opvolgers een kans te bieden kan dat een rol spelen en de onderlinge verstandhoudingen onder druk zetten.

Hoe kan het wel?

Bedrijfsoverdracht is een proces dat doorgaans niet binnen een jaar geregeld is. Je moet er samen naar toegroeien en dat kost nou eenmaal tijd. Een paar handvatten voor overdragers en overnemers.

Algemeen:

Maak samen een (stappen)plan voor de overname. Begin daar op tijd (minimaal 5 jaar voor overname) mee. Werk een visie uit: waar willen jullie over een paar jaar met het bedrijf staan? Wat is daar voor nodig en wie kan jullie daarbij helpen?

Overdrager:

• Ga op tijd het gesprek aan met uw opvolger(s) en blijf met elkaar in gesprek.
• Werk aan jullie onderlinge communicatie vooral als dat van nature niet zo makkelijk gaat.
• Als overdragende partij kunt u zich afvragen: wil ik dit wel? Ben ik echt gemotiveerd om zaken los te laten en de opvolger(s) de ruimte en mogelijkheden te geven? Mogen zij het bedrijf en hun leven op hun eigen manier inrichten?
• Kunt u eerlijk zijn naar uw opvolger over uw twijfels en gevoelens? Kan er een goede dialoog tussen jullie ontstaan om moeilijkheden op te lossen?
• Als loslaten moeilijk is: wat hebt u nodig om die stap toch te kunnen zetten? Wat kunt u daar zelf aan doen?
• Ook belangrijk: kunt u -als u zelf destijds een moeizame overname hebt meegemaakt- het nu anders doen? Of kopieert u het gedrag van uw ouders nu op uw opvolger?
• Kunt u trots zijn en blijven op uw levenswerk, ook als dat op een andere manier wordt voortgezet?
• Hoe ziet uw toekomst er uit? Zijn er nog dingen die u wilt doen of bereiken? Het feit dat u het bedrijf overdraagt wil niet zeggen dat u ‘uitgeschakeld’ bent of geen ambities meer kunt hebben.
• Spreek uw wensen uit over de periode na de overdracht: wilt u nog een actieve rol in het bedrijf houden? Probeer samen met uw opvolger het gesprek aan te gaan over de eventuele invulling van uw bijdrage aan het bedrijf.
• Betrek de overige kinderen/familie in de overnameplannen, als deze duidelijk zijn. Transparantie en betrokkenheid werken mee om begrip en gunning te krijgen.
• Zoek eventueel hulp bij een derde.

Opvolgers:

• Het kan soms heel gevoelig liggen als je zaken anders wilt aanpakken dan je ouders. Een goed onderbouwd plan, (veel) geduld en wederzijds begrip een goede communicatie en voldoende tijd kunnen je helpen om je doelen toch te bereiken.
• Lukt het niet zo goed om te communiceren met je ouders? Wijzen ze jouw plannen af? Blijf er dan niet alleen voor staan! Zoek hulp bij een vriend of familie die je vertrouwd. Misschien heb je een andere vertrouwenspersoon die jullie kan helpen om het gesprek aan te gaan.
• Er zijn natuurlijk situaties denkbaar waar geen oplossing voor handen lijkt. Ook in deze gevallen geldt: blijf niet alleen met je gevoelens en frustraties zitten maar praat er over met anderen die je kunnen helpen. Schakel ook in deze situatie hulp in.

Vrouwen

Tot slot wil ik ook iets zeggen over de belangrijke rol die veel vrouwen/moeders (kunnen) spelen.   Met enige regelmaat vragen ze om hulp omdat ze ervaren tussen vader en zoon in te staan. Dat is een erg lastige positie want je houdt immers van beide. Veel vrouwen ervaren het als een zware last wanneer er spanningen in de relatie tussen vader en zoon zijn. Zij krijgen vaak de frustraties van beide partijen op hun bord. Het drijft ze niet zelden in een loyaliteitsconflict en dat is iets waar je eigenlijk helemaal niet in moet kunnen komen, want je kiest -vanuit je rol als echtgenote en moeder- voor beide.

Veel vrouwen nemen in deze situatie de rol van bemiddelaar op zich; een bijna onmogelijke rol want je bent niet onafhankelijk of neutraal. Het leidt nogal eens tot wanhoop en extra spanning in het gezin. Wat kun je doen?

• Spreek beide partijen aan op hun verantwoordelijkheid: komen jullie er zo uit? Wat is het resultaat van jullie houding tegenover elkaar? Willen jullie dit?
• Probeer -hoe lastig ook- het probleem of de problemen daar te laten waar ze ontstaan zijn. Stel eens de vraag wat men zelf kan of wil doen om verandering in de situatie te brengen. Door je te mengen in de problemen (en dat is heel begrijpelijk) word je er zelf wellicht een onderdeel van en daar is niemand bij gebaat!
• Blijf niet te lang doormodderen… Als jullie er samen niet uitkomen schakel dat op tijd professionele hulp in. Hoe eerder je dit doet, hoe groter de kans wordt om tot een goede oplossing te komen.

Bedrijfsoverdracht kan een uitdagende aangelegenheid zijn. Beide partijen gaan een nieuw seizoen van hun leven in. Dat nieuwe seizoen is vaak onbekend terrein. Bereid je daarom goed voor. Dat doe je samen. Dat doe je vooral door er voor te kiezen elkaar te vertrouwen en te blijven communiceren.