“Dat is echt zo. Ik zoek ze namelijk niet op. Het aantal boeren dat met problemen naar mij toekomt neemt toe.”

“Nee. In 95% van de gevallen zijn het de mannen die klachten hebben, maar het zijn de vrouwen die bellen. De omgeving heeft namelijk al veel eerder in de gaten dat het niet goed gaat met iemand dan de persoon zelf. Een echtgenote merkt bijvoorbeeld dat haar man al lange tijd moe en prikkelbaar is. De man zelf leeft vaak lang in de ontkenning. Hij zegt: het is nu even heel druk, maar straks gaat het weer beter. Maar dat gebeurt dan niet.”

Speelt schaamte een rol?

“Heel erg. Wie een been breekt, heeft heel tastbare klachten. Je kunt zién dat er wat aan de hand is. Je hoeft niks uit te leggen en dat je even uit de running bent, is logisch. Maar bij burn-outproblemen zie je aan de buitenkant niets. Om er dan over te praten, is lastig. Boeren zijn over het algemeen geen praters. Het zijn doeners; veel aan het werk en geld verdienen. Kom je buiten dat vlak, dan haken er veel af. Maar altijd werken is een vlucht en geen oplossing voor de problemen.”

Is hard werken echt geen oplossing? Niet iedereen kan zich personeel veroorloven.

“Klopt, maar ik probeer mensen ervan te doordringen dat als je alleen maar bezig bent met meer omzet maken, je verzuipt in de waan van de dag. Het is belangrijk om af en toe afstand te nemen van je bedrijf en je af te vragen: waar ben ik mee bezig, vind ik het nog wel leuk en wat zijn mijn wensen en dromen voor de toekomst?”

Dat is niet eenvoudig.

“Zeker niet, maar daarom hebben mensen zoals ik werk. Want de behoefte aan reflectie neemt wel degelijk toe. Bedrijven worden groter, de druk om te presteren neemt toe en dat gaat gepaard met spanningen. Ik help mensen om in de spiegel te kijken, zodat ze zich gaan afvragen: mijn omgeving verandert, maar pas ik daar nog wel bij? Het is heel moeilijk om zonder hulp die antwoorden te vinden, omdat je blijft hangen in de waan van de dag; je vee of je gewassen verzorgen.”

En wat is het effect van regeldruk?

“Die speelt een grote rol. Mensen kunnen gevoelens hebben van onrechtvaardigheid, ze voelen zich beperkt en zijn soms boos en gefrustreerd als er weer nieuwe wet- en regelgeving wordt afgekondigd. Daar komt bij dat de markt volatiel is, zeker voor melkveehouders is dat wennen. Dat alles bij elkaar maakt dat we burn out bij agrarisch ondernemers steeds vaker tegenkomen. Maar veel boeren herkennen de signalen niet.”

En die zijn?

“Denk aan slapeloosheid, piekeren, lusteloos en prikkelbaar zijn, rondlopen met depressieve gevoelens, last hebben van hoofd- en rugpijn, stemmingswisselingen en een enorme vermoeidheid.”

Dat heb ik ook weleens.

“Iedereen heeft daar weleens last van, maar als de klachten structureel zijn, maanden aanhouden en niet verbeteren, dan moet je aan de bel trekken. Dan is het zaak om eerst eens een tijd in zoveel mogelijk rust na te denken en te onderzoeken waar het mis is gegaan en hoe je zaken kunt veranderen.”

“Dat is inderdaad een punt dat altijd meespeelt; wie verzorgt je vee of je gewassen? Wie een arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft, kan hier soms een beroep op doen, om een coach en arbeid in te huren. Wie dat niet heeft, moet een andere oplossing zoeken. Misschien kunnen buren, collega’s en familie tijdelijk bijspringen. Het is ook niet zo dat je zelf helemaal niets meer mag doen, maar er moet wel iets veranderen en daarvoor heb je, zeker in het begin, rust nodig. Herstel van je energiebalans is in de eerste fase het belangrijkste.”

Hoe lang duurt het herstel?

“Dat is een lang traject en duurt soms jaren. Het ligt eraan hoe je erin bent geraakt. Had dat met je persoonlijkheid te maken, met je bedrijf, met een onvoorziene omstandigheid … Er is nooit één oorzaak, het is altijd een heel web van oorzaken. Om te herstellen is het nodig je gedrag en gedachten te veranderen. Dat kost veel tijd.

Aan het eind van het traject blijkt dat er bij iedereen structureel iets is veranderd. Er zijn keuzes gemaakt. Die kunnen variëren van stoppen met het bedrijf, tot het anders inrichten ervan. Vaak denken mensen dat ik de oplossing wel zal aandragen, ik ben immers de coach. Maar dat is een misverstand. Ik help mensen om voor hun situatie passende oplossingen te vinden, maar uiteindelijk moeten ze het zelf doen.”